Yogafilosofie: Zo oefen je tevredenheid (santosha)

Wees eens heel eerlijk: hoe tevreden ben jij? Ben je altijd kalm, ontspannen en content, wat er ook gebeurt? Of leg je de lat hoog en ben je pas echt gelukkig als je straks die andere baan hebt? Of die mooie reis maakt? Of als je eindelijk de handstand kunt?

Tevredenheid, santosha, is volgens de yogafilosofie essentieel op de reis naar binnen. Zonder tevredenheid is het onmogelijk om het denken in evenwicht te houden, aldus Dr. I.K. Taimni in zijn toelichting op De Yoga-Sūtra’s van Patañjali. Als yogabeoefenaar wil je een toestand van volmaakte kalmte bereiken, onaangedaan door veranderingen in de buitenwereld en door wat er in de binnenwereld van je denken gebeurt. Het resultaat van de ontwikkeling van deze volmaakte tevredenheid? Dat is:

Samtosād annutamah sukha-lābhah

Door tevredenheid [ontstaat] het allerhoogste geluk. ~ Sutra II.42

Santosha is de tweede van de vijf niyama’s en is daarmee een persoonlijke gedragsregel: een disciplinaire, constructieve beoefening waarmee je je voorbereidt op het yogapad en die de basis legt voor jouw leven als yogi. In de Yoga-Sūtra’s vind je dat de niyama’s oefeningen zijn om iedere dag te doen, ongeacht de omstandigheden waarin je je bevindt. Of je nou in een grote, drukke stad woont of volledig geïsoleerd leeft van de buitenwereld: tevredenheid, en ook zuiverheid discipline, zelfstudie en overgave, wil je elke dag oefenen.

Verlangens

Nou is het verleidelijk om tevredenheid te zien als het resultaat van vervulde verlangens. De yogafilosofie leert ons echter dat dit soort geluk slechts van korte duur is. De bevrediging van een verlangen creëert immers alleen maar meer verlangens. Verlangens en hebzucht zijn als een bodemloze put: samen vormen ze een oneindige, lege zoektocht naar geluk.

Denk maar eens aan wat je jezelf allemaal vertelt: “Als ik eenmaal en nieuwe baan heb, dan kan ik content zijn.” “Als ik straks op reis ben, dan ben ik pas echt gelukkig.” Of: “Als ik de perfecte handstand kan, dan ben ik tevreden.” Maar is dat wel waar? En zo ja, hoe lang blijf je daardoor dan gelukkig en tevreden? Waarschijnlijk niet oneindig.

Turbulentie

Je hebt namelijk elke dag, de hele dag door, te maken met allerlei gebeurtenissen; gebeurtenissen waarop je reageert vanuit je gewoonten en patronen, vanuit je oordelen en vooroordelen, vanuit je achtergrond, karakter en stemming. Er bestaat geen gebeurtenis die niet samengaat met een bewuste of onbewuste reactie in je denken en daarmee je gevoel. Sommigen gebeurtenissen zijn overweldigend. De meesten zijn wat minder aangrijpend. Maar allemaal brengen ze turbulentie teweeg in je gedachten, gevoelens en emoties. En de onrust, of het geluk, dat erdoor wordt veroorzaakt is nog niet tot bedaren gekomen of een andere grote of kleine gebeurtenis prikkelt je alweer en brengt je opnieuw uit evenwicht. En zelfs al lijkt je denken kalm, dan nog is deze kalmte oppervlakkig. Eronder is een continue onderstroom van beweging gaande, zoals de stroming in de diepte van een aan de oppervlakte rustige zee.

Gemoedsrust

Deze bewegingen in ons denken en voelen, die overigens niet altijd alleen maar onprettig zijn en die doorgaans als heel natuurlijk worden gezien, voeden onze neiging om reactief en naar buiten gekeerd te zijn. Die turbulentie wil je volgens yogafilosofie daarom dan ook veranderen in een toestand van evenwicht en stilte. Maar hoe? In Sūtra II.32 van deYoga-Sūtra’s stelt Taimni dat je dit doet door dag in dag uit “op een juiste manier te reageren op wat er in je leven gebeurt”:

[De Sādhaka] stelt zicht ten doel om een toestand te bereiken waarin hij volmaakt kalm blijft, wat er ook in de buitenwereld of zelfs in de binnenwereld van zijn denken gebeurt. Zijn doel is niet slechts het vermogen te verwerven om een mentale verstoring, als en wanneer deze zich voordoet, te onderdrukken, maar het veel zeldzamere vermogen om te voorkomen dat er überhaupt enige verstoring ontstaat. (…) Dit soort evenwichtigheid kan slechts gebouwd worden op de fundamenten van volmaakte tevredenheid, het vermogen om tevreden te blijven, wat de Sādhaka ook overkomt. (…) Doel van die tevredenheid is het verwerven van die Vrede die iemand compleet boven alle illusie en ellende uittilt.

~ Sutra II.32

Acceptatie

Tevredenheid begint bij het accepteren van alles wat het leven je brengt. Dit doe je door voortdurend aandachtig te zijn en te leven in het moment. Het is een positieve gemoedstoestand waarin je niet naar meer verlangt dan wat er al is. Want het is al oké. Alles is precies zoals het moet zijn. Zolang je je leven beoordeelt aan de hand van wat anderen hebben en doen, zul je nooit tevreden zijn. Vergelijk jezelf daarom niet met anderen. En accepteer de keuzes die je hebt gemaakt en die je gebracht hebben waar je nu, op dit moment, bent. Accepteer je situatie. Accepteer je lichaam, je capaciteiten en beperkingen zoals ze nu zijn. En die lat? Die mag in veel gevallen best wat lager. De strenge eisen die je aan jezelf stelt, of die je denkt dat er aan je gesteld worden, mag je loslaten. Ook dát is yoga.

Aanvaarding

Tevredenheid is aanvaarding zonder gelatenheid. Het betekent dus niet dat je volledig inactief bent en alles maar helemaal opgeeft. In tegendeel: je zet je nog steeds in. Je handelt naar het beste van je kunnen en vanuit de beste intenties, maar zonder je te hechten aan het resultaat. Wat je opgeeft, is je behoefte aan controle. En dat doe je door het huidige moment te accepteren zoals het is. Verwelkom al je ervaringen. Veroordeel jezelf niet. Heb geduld met jezelf en laat je niet beperken door wat je tegen jezelf zegt. Want alles is al goed zoals het is, inclusief jijzelf.

Diepe tevredenheid is een staat van zijn waarin je innerlijke rust onafhankelijk is van situaties en omstandigheden die om je heen plaatsvinden. Het ontstaat door volledig aanwezig te zijn in het hier en nu en door niets anders nodig te hebben.

Maar hoe?

Hoe doe je dat precies? Want, zoals Taimni ook stelt in zijn interpretatie van de Yoga-Sūtra’s, je gewoonten zijn sterker dan je wil en zijn bovendien door talloos vele levens heen ontwikkeld. Je kunt ze dus niet in een wip veranderen. Dat vraagt aandacht, training en “een welbewuste oefening van de wil, door meditatie en andere mogelijk beschikbare middelen.” (II.32).

Meditatie

Voor het ontwikkelen van gelijkmoedigheid, tevredenheid en volmaakt geluk staat meditatie vanzelfsprekend met stip op nummer één. Dus keer naar binnen en mediteer. Als je mediteert breng je de ervaringen van het huidige moment, en de continue mentale turbulentie die daarbij hoort, tot rust. Meditatie geeft je inzicht in je gedachten, verlangens en patronen en helpt je met het verwerven van een kalme geest.

Beweging

Daarnaast is het belangrijk om goed voor je lichaam te zorgen, onder meer door in beweging te blijven. Want bewegen maakt je blij. Jouw asanabeoefening, wandeling of hardlooprondje heeft niet alleen een positieve invloed op je hart, bloedsomloop en spieren, je voelt je er ook beter door. Het maakt je gelukkiger, je bent sneller tevreden en het stelt je beter in staat tot relativeren. Dus beweeg. Blijf fysiek actief op een manier die ligt binnen de mogelijkheden van jouw lijf en zie die beweging als een persoonlijke beoefening in het accepteren van jezelf en je lichaam zoals het is in het moment. Laat je eventuele gehechtheid aan competitie met je mede-yogabeoefenaars, andere sporters of je familie, vrienden en collega’s volledig los. Doe jezelf geen geweld aan en houd je aandacht bij jezelf. Onthoud: je bent goed zoals je bent en bent precies waar je moet zijn.

Aandacht

Maak bewust de tijd om dingen te doen waar je gelukkig van wordt en doe ze met aandacht. Gebruik daarbij je zintuigen: wat voel je? Wat hoor je? Wat zie je? Wat ruik je? En hoe is je ademhaling? Je zintuigen trekken de aandacht naar buiten, maar gebruik je ze bewust dan vormen ze, samen met je ademhaling, een effectief middel om je uit je hoofd en in je lichaam te brengen, en in dit moment. Neem daarom regelmatig een moment om rustig en bewust te ademen. En oefen je aandacht middels je zintuigen: benoem eens vijf dingen die je ziet, vijf dingen die je hoort en vijf dingen die je voelt. Benoem daarna vier – andere – dingen die je ziet, vier die je hoort en vier die je voelt. En dan drie. Tot je bij één bent en met je aandacht volledig in het nu: gelijkmoedig, kalm en diep tevreden.

Dankbaarheid

Oefen actief dankbaarheid. Vier elke dag heel bewust wat er goed is gegaan en besteed aandacht aan wat je fijn vond en waar je dankbaar voor bent. Want we neigen vooral te onthouden wat er mis ging. Onze hersenen werken als klittenband voor negatieve gebeurtenissen, terwijl positieve ervaringen van ons afglijden als van teflon. En dat komt onze innerlijke rust niet ten goede. Dus denk eens om. Verander je negatieve overtuigingen in een positieve mindset door elke dag iets op te noemen dat goed is gegaan. Want als je bewust stil staat bij waar je dankbaar voor bent, train je je tevredenheid. Houd bijvoorbeeld een dagboek bij en besteed vijf minuten per dag aan het opschrijven van waar je voldoening uit haalt. Kijk daarbij of je elke dag iets anders kunt vinden waarmee je blij, tevreden of dankbaar voor bent. Ben je geen schrijver? Tel dan dagelijks, hardop of in stilte, je zegeningen, bijvoorbeeld voordat je gaat eten. Of maak foto’s van zaken die je gelukkig maken. Kies daarbij elke dag iets anders uit om te fotograferen. Zo word je blij van de kleine dingen in je leven. Want er is zoveel om dankbaar voor te zijn. Er ontbreekt je niets. Je bent compleet en je bent genoeg.

En?

Ben jij tevreden zijn met wat er nu is? Kun je zien je dat je precies goed bent zoals je bent? Voel je gelijkmoedig en content, hier en nu, in dit perfect imperfecte moment? De Yoga-Sūtra’s leren ons dat het resultaat van de ontwikkeling van volmaakte tevredenheid onovertroffen geluk is. En om daartoe te komen, kun je oefenen. Want tevredenheid kun je trainen, als een spier. Met aandacht, vanuit zachtheid en ín het moment. En dat is een proces. Net als die handstand.

Liselotte

[Dit artikel werd gepubliceerd in Tijdschrift voor Yoga #1, 2021]

Op dit blog deel ik mijn liefde voor yoga, meditatie en Ayurveda met je. Op de hoogte blijven? Meld je * HIER * aan voor de nieuwsbrief en krijg elke maand mijn laatste artikel direct in je inbox. Easy peasy lemon squeezy. :)