Plant-aardig leven: yoga, ahimsa en veganisme

We are all interconnected: people, animals, our environment.
When they suffer, we suffer.
And when they flourish, we all flourish.

~ Dr. Jane Goodall

In de Yoga-Sūtra’s (II.30) geeft Patañjali ons vijf aanbevelingen die de ethische basis vormen voor ons functioneren in de samenleving. Wil je verder komen op het yogapad?

Houd je dan verre van geweld, leugens en bedrog, diefstal, onkuisheid en hebzucht. Ahimsa is de eerste yama en wordt vaak vertaald met geweldloosheid of niet-schaden. Het verwijst naar het hebben van respect voor alle levende wezens. Leef je strikt volgens de wet van ahimsa? Dan is in onze huidige maatschappij het eten van dierlijke producten niet langer passend.

Yogafilosofie

Als één van de belangrijkste richtlijnen in de yogafilosofie wordt ahimsa nog te vaak geïnterpreteerd als iets wat je voor jezelf doet: goed voor jezelf zorgen, lief zijn voor jezelf, luisteren naar je lichaam, en ook kopen en eten wat je zelf leuk en lekker vindt. En natuurlijk: jij bent ook een levend wezen. Vriendelijk en geduldig zijn met jezelf is belangrijk. Maar in essentie is ahimsa een yama: een oefening met een ethische aard. De yama’s vormen het morele fundament voor een yogisch leven.

Ahimsa verwijst naar hoe we ons verhouden tot anderen en niet tot onszelf. Was ahimsa bedoeld als zelfdiscipline, dan zou het onderdeel zijn geweest van de niyama’s – de constructieve regels en richtlijnen die je volgt voor jezelf en waarmee je je voorbereidt op het yogapad. Ben je onzorgvuldig in het beoefenen van de niyama’s? Dan heeft dat alleen betrekking op jezelf. Maar verwaarloos je het naleven van de yama’s dan heeft dat een nadelig effect op anderen.

Liefde

Ahimsa gaat over je houding en gedrag ten opzichte van alle levende wezens vanuit de erkenning van de onderliggende eenheid van leven, aldus Dr. I.K. Taimni in zijn toelichting op de Yoga-Sūtra’s. Wil je je beoefening van ahimsa verfijnen? Houd dan je gedachten, emoties, woorden en daden nauwlettend in de gaten en orden ze overeenkomstig jouw ideaal:

Langzaam zullen (…) wreedheden en onrechtvaardigheden in gedachten, woorden en handelingen aan het licht komen en dan zal [je] kijk op de dingen helderder worden en intuïtief [zul je] weten wat het juiste gedrag onder alle omstandigheden is. Geleidelijk verandert dan het schijnbaar negatieve ideaal van niet-schadelijk-zijn in een positief en dynamisch leven van liefde, zowel in het aspect van teder mededogen jegens alle levende wezens, als in zijn praktische vorm van dienst.  

Ahimsa is dan niet langer het handelen vanuit een negatief streven naar geweld-loos zijn, maar vanuit een positieve kwaliteit van universele liefde. Of, zoals yogadocent Seane Corn stelt in haar boek Revolution of the Soul:

Hoewel ahimsa meestal als niet-schaden wordt vertaald, betekent het veel meer dan dat. Ahimsa is liefde. Niet het zachtaardige, sentimentele gevoel van liefde dat doorgaans wordt geassocieerd met romantiek, maar liefde als oerkracht die alle zielen ondersteunt, verheft en met elkaar verbindt.

De beoefening van ahimsa uit zich dus in het hebben van respect en mededogen voor ieder leven wezen, de natuur en alles wat deel uit maakt van de kosmos, omdat we allemaal interconnected zijn. Mensen, dieren, de natuur: we zijn allemaal met elkaar verbonden.

Beoefen je ahimsa dan is jezelf niet-schaden wel een gevolg van die beoefening. Immers, als je een ander geweld aan doet dan zul je volgens universele wet van karma de gevolgen van die acties later nog ondervinden, in dit leven of een volgend. Handel je juist vanuit liefde, compassie en mededogen dan zul je zelf uiteindelijk ook vrij komen van lijden. Wanneer je je dit realiseert, dan is het vanzelfsprekend dat je naar het beste van je kunnen probeert om zo bewust en vreedzaam mogelijk te handelen en zo min mogelijk lijden te veroorzaken voor anderen.

Voeding

Neem je de beoefening serieus, dan kom je wat betreft het fysieke aspect van ahimsa als eerste uit bij je voeding. De meest praktische manier om ahimsa toe te passen in je dagelijks leven is door over te stappen op een volledig plantaardig dieet. Je kunt immers het toekomstige lijden van andere levende wezens voorkomen door de voedingskeuzes die je nú maakt.

Kies je voor een plantaardig eetpatroon dan is dit, zoals met alle vorderingen op het yogapad, een geleidelijk proces. Bewustwording is hierin de eerste stap. Want: in hoeverre laat je je in je voedingskeuzes leiden door tamische, rajische of sattvische invoeden? Zijn er dieren gebruikt of zelfs gedood om aan jouw verlangen naar vlees, zuivel, eieren en andere dierlijke producten te voldoen? Welk lijden gaat er eigenlijk schuil achter de maaltijd op jouw bord of die snelle snack in je tas?

Vegetarisme

Als yogabeoefenaar eet je idealiter al een vegetarisch dieet. Je vermijdt het eten van producten waarvoor direct dieren zijn gedood. Je eet geen vlees, vis, gevogelte of schaaldieren. Daarnaast eet je ook geen gelatine, omdat dat gemaakt is van het beendermeel van geslachte dieren. En geen kaas, omdat dat doorgaans stremsel bevat uit de maag van kalfjes. En je vermijdt natuurlijk kleurstoffen in het algemeen, en dierlijke kleurstoffen zoals karmijnzuur – de kleurstof die gemaakt is met het vocht van gemalen cochenilleluizen – in het bijzonder. Als ovo-vegetariër eet je daarnaast ook geen zuivel, maar wel eieren. Ben je lacto-vegetariër? Dan gebruik je nog wel melkproducten, maar juist geen eieren.

Een klassiek, yogisch dieet is dus een lacto-vegetarisch dieet: eenvoudig, sattvisch en bestaande uit natuurlijke producten met een reinigende en zuiverende werking, zoals granen, volkorenbrood, vers fruit, groenten, kruidenthee, vruchtensap, peulvruchten, noten, zaden, kiemen, en ook ghee (geklaarde boter), panīr (kaas) en honing. Maar helaas leven we allang niet meer in harmonie met de natuur, zoals in vroeger tijden. Het is dan ook de vraag in hoeverre het gebruik van dierlijke producten als boter, kaas en honing in de 21^ste eeuw nog liefdevol en geweldloos is, en dus binnen de wet van ahimsa past.

Misstanden

We leven in een tijd waarin we meer dieren doden en eten dan ooit tevoren. In Nederland alleen al worden er per jaar zo’n 640 miljoen varkens, kippen, koeien en andere dieren gedood, na een kort en hard leven. Met regelmaat van de klok komen er wantoestanden aan het licht in de vlees- en zuivelindustrie: afschuwelijke stalbranden, het leed tijdens dierentransporten, de misstanden in de slachthuizen. Een leven volgens de natuurlijke levensverwachting, met ruimte voor sociaal en natuurlijk gedrag, en een pijnloze dood is voor miljoenen dieren vandaag de dag verre van vanzelfsprekend.

Niet alleen voor vlees worden dieren gedood. Ook voor melk sterven er indirect duizenden dieren. Naast elk koetje wordt bijvoorbeeld een stiertje geboren: een kalfje dat geen melk geeft, binnen zes maanden vetgemest wordt en daarna naar het slachthuis gaat voor zijn vlees. Voor eieren geldt hetzelfde. Naast elke leghen komt er ook een haantje uit het ei: een kuikentje zonder functie dat direct wordt versnipperd. En na een onnatuurlijk kort leven belanden ook de melkkoeien, leghennen en biologisch gehouden dieren uiteindelijk in het abattoir.

Dit is nog maar het topje van de ijsberg. Er gaat onmetelijk veel leed schuil achter de dierlijke producten op je bord.

Veganisme

In onze huidige samenleving past een volledig plantaardig dieet daarom veel beter in de toepassing van ahimsa. Veganisme is immers niets anders dan consequent vegetarisme. Het is een eet- en levensstijl waarbij wordt afgezien van alle vormen van exploitatie van en wreedheid naar dieren. Dat kan zijn voor voeding, kleding en cosmetica, maar ook voor andere doeleinden. Als vegan gebruik je helemaal geen dierlijke producten. Je eet geen vlees, melk, kaas, eieren, boter, yoghurt en honing. En je gebruikt ook geen leer, bont, wol, zijde en andere producten waar dieren direct of indirect voor gebruikt zijn, geleden hebben of gedood zijn. Een vegan dieet is een plantaardig voedingspatroon waarin het draait om het eten van veel fruit, groenten, noten, granen, zaden, kiemen en peulvruchten. De plantenwereld biedt ten slotte meer dan voldoende gezonde, voedzame alternatieven voor dierlijke producten.

Mantra

Net als ahimsa heeft een veganistische eet- en leefstijl een ethische focus: het is in essentie gericht op het welzijn van dieren, de natuur en de wereld. Een veganistisch dieet helpt je om bewust, vreedzaam en met mededogen te handelen, elke keer dat je een keuze maakt. Je houdt zo rekening met het welzijn van anderen en dat van jezelf. Dat is, vooral in het begin, een heel proces. Maar waar op het pad je ook bent, laat de volgende mantra je helpen:

Lokah samastah sukhino bhavantu

Mogen alle wezens overal gelukkig en vrij zijn en mogen
al mijn gedachten, woorden en daden bijdragen
aan dat geluk en die vrijheid voor iedereen.

Wil je meer weten over dit onderwerp? Lees dan de boeken Yoga and Vegetarianism van Sharon Gannon en De Vegarevolutie van Lisa Steltenpool. Lees voor een toelichting op het al dan niet gebruiken van honing ook eens dit artikel op veganchallenge.nl en deze blogpost van Squatcilla. En kijk voor meer informatie over het gezondheidsaspect van een vegan dieet The Game Changers. Deze onwijs gave documentaire uit 2019 is onder meer te zien op Netflix.

Liselotte

[Dit artikel werd gepubliceerd in Tijdschrift voor Yoga #1, 2020]

Op dit blog deel ik mijn liefde voor yoga, meditatie en Ayurveda met je. Op de hoogte blijven? Meld je * HIER * aan voor de nieuwsbrief en krijg elke maand mijn laatste artikel direct in je inbox. Easy peasy lemon squeezy. :)